Badania ultradźwiękowe (USG) stały się podstawową metodą diagnostyczną i wtargnęły nawet do takich dyscyplin medycznych jak laryngologia, okulistyka, reumatologia czy dermatologia. Obecnie trudno sobie wręcz wyobrazić pediatrę, internistę lub ginekologa nie korzystających z tej podstawowej metody obrazowania narządów i tkanek ciała ludzkiego.
W wielu przypadkach pozwala ona na jednoznaczne określenie zmian chorobowych, w innych bardziej skomplikowanych na ukierunkowanie badań czy monitorowanie leczenia.
Wiele lat trwało udoskonalanie aparatury oraz obserwacje kliniczne, które niewątpliwie zaowocowały znacznym postępem technicznym i naukowym obserwowanym w ostatnim czasie na polu badań USG. Precyzja w różnicowaniu zmian fizjologicznych oraz rozpoznawaniu procesów chorobowych uzależniona jest od jakości i klasy aparatów USG. Przestarzałe i niskiej klasy urządzenia pozwolą jedynie na podstawową orientację. W XXI wieku raczej jednak nie będą zadawalały zarówno lekarza jak i jego pacjenta. O trafności rozpoznania decydują nowoczesne aparaty USG z kompletem sond o różnym rodzaju penetracji, dodatkowe opcje techniczne (kodowanie naczyń kolorem, doppler mocy, możliwość pomiarów spektralnych czy obrazowanie trójwymiarowe, elastografia) oraz długoletnie doświadczenie badającego.
Tylko odpowiednio dobrana sonda do wielkości i głębokości badanej struktury czy narządu gwarantuje jego dobre uwidocznienie. I tak dla przykładu błędna będzie ocena np. tarczycy za pomocą głowicy do badania narządów jamy brzusznej (z sondą sektorową o częstotliwości 3,5 MHz), natomiast odpowiednie będą wyłącznie sondy liniowe o wysokiej częstotliwości (w granicach od 10 MHz). To samo stanie się w przypadku stawu biodrowego niemowlęcia, który zobrazowany zostanie w nieodpowiedni sposób z licznymi dodatkowymi błędami technicznymi (odpowiednie są wyłącznie głowice liniowe - dające na ekranie obraz prostokąta o częstotliwości 7,5- 10 MHz).
Niepełnowartościowe będzie także badanie serca tzw. UKG bez dodatkowej możliwości pomiaru prędkości przepływu krwi przez duże naczynia i zastawki (pomiary dopplerowskie). Podsumowując, badania USG wykonywane zgodnie ze standardami europejskimi wymagają doskonałej aparatury i dużego nakładu czasu, aby pozwoliły na postawienie trafnej diagnozy i ograniczały (zwłaszcza u dzieci) takie badania radiologiczne jak tomografię komputerową, rezonans magnetyczny czy angiografię. Dzięki rozwojowi nowoczesnych metod ultrasonograficznych wykryto i opisano także wiele nowych jednostek chorobowych. W Polsce brakuje nadal uregulowań prawnych; kto z jaką wiedzą i na jakiej aparaturze może samodzielnie i odpowiedzialnie wykonywać badania USG. Ich poziom jest bardzo zróżnicowany (przestarzała aparatura i małe doświadczenie badającego z jednej strony, z drugiej najwyższej klasy nowoczesna aparatura i długoletnie dobre przygotowanie merytoryczne badającego), dlatego ocena tego samego narządu może być skrajnie różna.
Krokiem zmierzającym do uregulowania tej sytuacji jest opublikowanie w październiku 1998 r Standardów Badań USG (ponownie wydane i uzupełnione w roku 2003) przez Zespół Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ultrasonograficznego. Nadzieję na pewne zmiany dawała reforma służby zdrowia, jednakże Kasy Chorych, a obecnie Narodowy Fundusz Zdrowia nie zakontraktowały badań USG jako odrębnych usług medycznych i tym samym nie podjęły weryfikacji poziomu świadczonych usług w tej dziedzinie.
Prowadzone przez PTU od 2004 roku rozmowy z NFZ dotyczące weryfikacji umiejętności medycznych, również w zakresie badań USG oraz ich uczciwej punktowej wyceny (kontraktowanych jako odrębnej usługi medycznej) zaowocowały jedynie zakontraktowaniem echokardiografii dzieci przy kwalifikowaniu do zabiegów neurochirurgicznych. NFZ nie kontraktuje badan usg. Badania usg są rozliczane w ramach działalności podstawowej opieki zdrowotnej i kontraktach w specjalistycznej opiece. NFZ nie prowadzi kontroli jakości wykonywanych badan usg.
Z uwagi na aspekt zdrowotny i ekonomiczny związany w badaniami USG, warto zastanowić się komu powierzyć ich wykonanie i jak dokonać odpowiedniego wyboru. W podjęciu decyzji pomocne mogą być odpowiedzi na poniższe pytania:

  1. Czy lekarze wykonujący badania USG posiadają aktualny Certyfikat Polskiego Towarzystwa Ultrasonograficznego (PTU) czyli potwierdzenie    samodzielnego wykonywania badań w ramach określonej specjalności medycznej?
  2. Czy pracownia lub gabinet posiadają Akredytację PTU świadczącą o odpowiedniej aparaturze i warunkach przeprowadzania badań?
  3. Czy badania USG są wykonywane zgodnie z opracowanymi Standardami PTU?

    4. Noworodki i niemowlęta

    Pierwszym wykonywanym w okresie noworodkowym badaniem USG jest kontrola stawów biodrowych metodą Grafa. Jego celem jest wczesne wykrycie zmian panewki stawowej wymagających leczenia ortopedycznego oraz monitorowanie procesów dojrzewania stawu biodrowego w grupie niemowląt z dysplazją fizjologiczną (występującą do 3 miesiąca życia). U niemowląt z obciążonym wywiadem dotyczącym przebiegu ciąży, porodu, powikłaniami okresu okołoporodowego i zaburzeniami rozwojowymi warto wykonać przezciemiączkową ocenę struktur mózgu pozwalającą na wykluczenie uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego. Uzupełnieniem tego badania jest analiza spektrum dopplerowskiego tętnic mózgowych. Dostarcza ona dodatkowych niezwykle cennych informacji o unaczynieniu mózgu, drożności zatok żylnych i wielu innych.

    Bilanse 2-latka, 4-latka

    Badanie USG jamy brzusznej (gdy nie zostało ono wcześniej wykonane) pozwala na ocenę narządów miąższowych jamy brzusznej, naczyń trzewnych, przewodu pokarmowego (np. badanie w kierunku obecności zarzucania treści pokarmowej z żołądka do przełyku), czy układu moczowego. Badanie to pozwala niejednokrotnie na wyjaśnienie przyczyn częstego w tym okresie życia bólu brzucha, wymiotów i innych dolegliwości, a co za tym idzie szybsze ukierunkowanie dalszych badań i skuteczne leczenie przyczynowe.

    Bilans 6-latka

    W tym okresie życia dziecka warto wykonać badanie echokardiograficzne serca (UKG) z oceną dopplerowską przepływu krwi przez ujścia zastawkowe i duże naczynia. Echokardiografia stała się rozstrzygającą metodą diagnostyczną w rozpoznawaniu oraz ocenie wrodzonych i nabytych wad serca u dzieci. Rodzice niepokoją się często stwierdzanymi przez lekarzy czynnościowymi szmerkami nad sercem, zwłaszcza u dzieci częściej chorujących na infekcje dróg oddechowych.. Warto zatem skorzystać z tej doskonałej i jednocześnie nie obciążającej dzieci metody obrazowej. Na marginesie należy podkreślić, że niektóre wady serca mogą się ujawnić dopiero w późniejszym okresie życia. Badanie rekomendowane u dzieci i młodzieży aktywnie uprawiających sport.

    Bilans 14-latka

    Ważne jest wykonanie badania USG tarczycy celem wykluczenia lub wczesnego rozpoznania zmian w obrębie tego gruczołu. Właśnie u młodzieży w okresie dojrzewania zmiany występują znacznie częściej, dodatkowo w naszym regionie narażeni jesteśmy na niedobór jodu. Badanie fizykalne szyi jest zbyt mało dokładną metodą, aby miało znaczenie w profilaktyce. Badanie ultrasonograficzne natomiast zostało uznane za metodę z wyboru dla wczesnego wykrycia i monitorowania zmian tarczycy. Dodatkowym uzupełnieniem jest różnicowanie jednostek chorobowych na podstawie ukrwienia i unaczynienia gruczołu metoda kolorowego dopplera zwłaszcza w opcji mikro przepływów. W okresie dojrzewania warto objąć profilaktyką dziewczęta- ocena narządów miednicy małej oraz jąder u chłopców.

    Młodzież i dorośli

    Wszystkie osoby powinny się poddać okresowej kontroli wykonując badania USG: szyi, piersi, serca, narządów jamy brzusznej. W rodzinach z obciążonym wywiadem chorobami rozrostowymi co 2 lata, u pozostałych co 4 lata.

    Profilaktyka schorzeń sercowo-naczyniowych
    W profilaktyce udarów mózgu pierwszoplanową rolę odgrywa badanie ultrasonograficzne tętnic szyjnych, kręgowych i mózgowych w kodowaniu kolorem, uzupełnione o pomiary dopplera spektralnego. Celem tego badania jest określenie drożności wymienionych naczyń (zakrzepica i zwężenie). W przypadku wykrycia zmian odpowiednie leczenie może zapobiec wystąpieniu udaru mózgu. Pierwsze sygnały ostrzegawcze jakimi są przemijające zaburzenia (kilkuminutowy lekki paraliż, zaburzenia wzroku i mowy) często bagatelizowane przez chorych wymagają natychmiastowej diagnostyki. Ponadto w ramach badan profilaktycznych zaleca się ocenę aorty brzusznej oraz okresową echokardiografię. Badania te zalecane są u mężczyzn już po 40 roku życia a u kobiet po 50 roku życia.

    UWAGI: Warto pamiętać,że badania USG będą spełniały rolę profilaktyczną jedynie jeżeli będą wykonywane zgodnie ze standardami przy użyciu odpowiedniej klasy aparatury i z odpowiednią wiedzą.  Aparaty USG starsze niż 15 lat raczej nie będą już dawały satysfakcjonujących obrazów. Użycie niewłaściwej sondy i badanie niemowląt i małych dzieci głowicą dla dorosłych (niestety często praktykowane) jest niedopuszczalne. Doświadczenie w interpretacji uzyskanych obrazów jest decydujące w trafnym rozpoznaniu.  Można sobie zatem wyobrazić jak wielkie może być zróżnicowanie   poziomu badań USG.


    opracowanie: Dr n. med. I. Krzemińska

    Ponadto zapraszamy do zapoznania się z artykułami na temat: